تبیین سازمان یابی فضایی -کالبدی کلانشهر کرج

امروزه شهرنشینی در کشورهای پیشرفته و نیز در ممالک توسعه نیافته بارزترین نمود تکامل جوامع انسانی به شمار می رود. با گسترش شهرها و به ویژه شهرهای بزرگ، جوامع انسانی با مشکلات متعددی روبرو شده اند که از مشخص ترین آنها ممکن است کمبود امکانات و ظرفیت های زیست محیطی و آلودگیهای مرتبط با آن می باشد. با تحولات دهه های اخیر شهرهای کشورمان با مشکلات و نابسامانی های زیادی مواجه شدند که یکی از مهمترین آنها" ساختار فضائی ناموزون" شهرها می باشد . کلانشهر کرج به عنوان یکی از کلانشهرهای مهم ایران با مجموعه مسائل و مشکلات شهری روبرو است.کرج یکی از مهم ترین کانون های جمعیتی در منطقه کلانشهری تهران می باشد که تحت تاثیر عملکردهای تهران در طی یک دوره 50 ساله در مقام یک کلانشهر قرار گرفته است. هدف از این پژوهش شناخت فرایندهای رشد و گسترش شهرنشینی در کرج در ادوار مختلف با تاکید بر معیارهای کالبدی –فضایی آن و عوامل موثر بر آن می باشد. و روش مورد استفاده در این پژوهش ، توصیفی-تحلیلی است.. برای نیل به این اهداف در پژوهش حاضر ابتدا پیشینه ای از فرآیند گسترش تاریخی شهر کرج در قالب داده های آماری، گرافیکی و منابع تاریخی ارائه شده و سپس به بررسی مجموعه ای از علل و عوامل در ارتباط با یکدیگر در توسعه و گسترش فضایی کرج نقش داشته اند که از مهم ترین آن ها می توان به سیاست دولت در تمرکززدایی جمعیت و فعالیت از شهر تهران و رانش و مکان گزینی صنایع در کانون های پیرامونی تهران به ویژه در محور غربی به علت داشتن بستر و ساختار طبیعی مساعد و زمینه های دسترسی مناسب، اشاره کرد. بدین ترتیب کلانشهرکرج در چند دهه اخیر رشد و توسعه شتابان و بی برنامه ای را تجربه نموده است که این امر پدیده پراکنده رویی و گسترش فضایی شهر را به دنبال داشته و موجب تخریب اراضی مرغوب کشاورزی، بروز انواع آلودگی ها، شکل گیری سکونتگاه های خودروی و .... در این شهر شده است. کلانشهر کرج در مکانیزم شکل گیری و دگرگونی کالبدی -فضایی خود از یک فرایند تکوینی تبعیت می کند که آن را می توان در چهار مرحله تشخیص داد شکل گیری کرج تاریخی، شکل گیری و تکوین کرج جدید، سازمان یابی و تکوین کلانشهر کرج و شکل گیری و پیکره بندی منطقه کلانشهری کرج که در سال های آتی رخ خواهد داد. بنابراین می توان نتیجه گرفت که کرج در حال گذار از همان مسیری است که کلانشهر تهران طی یک قرن اخیر آن را پشت سر گذاشته است و انتظار می رود همان زمینه ها و انگیزه ها که موجب حرکت جریان های توسعه به سمت غرب تهران شد، در سال های آتی جریان های توسعه را حتی با شدت بیشتری به سمت محور غربی کرج هدایت کند و سبب دگرگونی در ساختار فضایی کلانشهر کرج و شکل گیری منطقه کلانشهری آن شود. در نهایت نتایج به دست آمده از پژوهش نشان می دهد که در فرایند تحولات شهری کرج نیز همانند سایر نقاط شهری ایران، عوامل مختلفی تاثیر گذار بوده اند. این عوامل که در مکان یابی، احداث و رشد شهرها نقش تعیین کننده ای داشته اند؛ عموما عبارتنداز : عوامل محیطی و جغرافیایی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و مدیریتی. میزان و نحوه ی تاثیرگذاری هریک از عوامل در هر دوره ای متفاوت است. تا قبل از دوره ی معاصر به علت تسلط بیشتر محیط، عوامل محیطی نقش تعیین کننده ای در توزیع فضایی و گسترش شهر کرج داشته اند. اما به تدریج با توسعه ی مدرنیزاسیون و فناوری و فراهم آمدن امکانات استفاده از تجهیزات فنی، عوامل محیطی و جغرافیایی جای خود را به عوامل اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و مدیریتی داده اند.